Hiç etrafınızdaki veya vahşi yaşamda tank büyüklüğünde bir hamamböceği ordusu görmediğinizi düşündünüz mü? Tarih boyunca, böcekler genellikle küçük kalma eğiliminde olmuştur, bazı antik dev çubuk böcekler hariç. Peki, bunun ardında yatan nedenler neler? Bir böceğin ne kadar büyümesi mümkün olabilir? Geçmişte, birçok böcek ve eklembacaklı, günümüzde bildiklerimize göre çok daha büyük boyutlara sahipti.
Tüm zamanların en büyük böceği, yaklaşık 275 milyon yıl önce Permiyen döneminin sonlarında yaşayan bir yusufçuk olan Meganeuropsis permiana’dır. Bu yusufçukların kanat açıklığı yaklaşık 75 santimetre civarındaydı ve ağırlığı 450 gramdan fazlaydı. Modern çağda ise, Atlas güveleri (Attacus atlas) gibi böcekler, 27 santimetre kanat açıklığı ile etkileyici boyutlara ulaşsalar da, bu dev yusufçuklarla karşılaştırıldıklarında oldukça küçük kalmaktadır.
Böceklerin neden büyümek yerine küçüldüğünü anlamak, aynı zamanda onların belirli bir boyutun üzerinde neden gelişemediğini kavramamıza da yardımcı olabilir. Böcekler neden küçüktür?
- Dış İskelet Teorisi: Bir teoriye göre, böcek dış iskeletlerinin daha büyük bedenleri destekleyecek kadar güçlü olmadığı düşünülmektedir. Böcekler büyüdükçe, dış iskeletlerinin kalınlığı artmak zorundadır.
- Deniz Eklembacaklıları: Deniz ortamındaki eklembacaklıların daha büyük olmasının bu teoriyi destekleyen örneklerden biri olduğu iddia edilmektedir. Çünkü su altında, dış iskeletlerin vücut ağırlığını karada olduğu gibi desteklemesi gerekmemektedir.
- Nefes Alma Mekanizması: Diğer bir teori ise böceklerin nefes alma şeklinin, onların büyümelerini engellediğidir. Böcekler, insanlardan çok farklı bir şekilde nefes alırlar. Vücutlarının yanlarında bir dizi delik bulunur ve oksijen bu deliklerden içeri girerek, bir gaz olarak hava dolu tüplere ulaşır.
Bu tüpler, dallanan bir ağaç gibi genişleyerek, oldukça küçük boyutlara inebilir; hatta bir mikron boyutuna kadar inebilirler. Dolayısıyla, bu yapılar her hücreye oksijen taşıma yeteneğine sahiptir. Ancak, daha büyük böceklerin bu trakeol adı verilen tüplerden yeterli oksijen alması zor hale gelebilir.
Dr. Jon Harrison, Arizona Eyalet Üniversitesi’nden bir entomolog, 2012 yılında SciShow’a şöyle açıklamıştır: “Bu düşünce, Paleozoyik döneminin sonlarına ait, atmosferdeki oksijen oranının günümüzden çok daha yüksek olduğunu gösteren jeologlardan gelen yakın tarihli bulgularla desteklenmektedir. Şu anda, atmosferdeki oksijen oranı yüzde 21 civarındayken, Geç Paleozoyik dönemde bu oran yaklaşık yüzde 32 civarında olduğu düşünülmektedir. Bu durum, o dönemde daha büyük böceklerin ortaya çıkmasını sağlayan bir faktör olarak görülebilir.”
Kısacası, böceklerin neden küçük kaldığı ve büyüme potansiyelinin neden sınırlı olduğunun yanıtı, iki farklı teorinin etrafında şekilleniyor gibi görünmektedir. Ancak henüz kesin bir yanıt vermek oldukça zor görünüyor.
