Cengiz Han, tarihteki en büyük imparatorluklardan biri olan Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu ve lideriydi. Bu imparatorluk, Pasifik Okyanusu’ndan Ukrayna’ya kadar uzanarak, tarihi İpek Yolu’nun gelişimine büyük katkılar sağladı. Cengiz Han, güvenilir bir posta hizmeti, kağıt paranın kullanımı, dini özgürlükler ve diplomatik dokunulmazlık gibi birçok yenilikçi sistemin de kurulmasına öncülük etti. 1227’de hayatını kaybetti ve arkasında bıraktığı varisleri, onun mirasını daha da genişleterek yeni topraklar fethetmeye devam ettiler.
Bu kadar büyük bir figürün mezarı için sayısız anıt ve efsanevi yapılar inşa edilebileceği düşünülebilir. Ancak, Cengiz Han’ın ölümü hakkında çok az bilgi bulunmaktadır ve mezarının yeri neredeyse tamamen gizemlidir. Cengiz Han nasıl öldü? Mezarı nerede bulunuyor? Ölümüyle ilgili birçok farklı hikaye ve efsane mevcuttur. Bazı kaynaklara göre, Cengiz Han, Çin ordusuyla yapılan bir savaşta atından düşerek yaralanmışken; diğer bir anlatımda ise, bir Batılı Xia (Şia) prensesi tarafından yatağında öldüğü söylenmektedir. Ancak, bu söylentilerin çoğunun, ölümü sonrasında ortaya çıktığı ve ailesinin gerçek durumu bir sır olarak saklaması için talimat verdiği düşünülmektedir.
Bu gizlilik, Cengiz Han’ın ölümünün, çok kritik bir dönemde gerçekleşmesinden kaynaklanıyordu. Cengiz Han, yaklaşık 20 yıldır hazırlıklarını sürdürdüğü Batı Xia fethinin önemli bir aşaması sırasında hayatını kaybetmiştir. Tarihsel ve tıbbi açıdan bakıldığında, 18 Ağustos ile 25 Ağustos 1227 tarihleri arasında kendisini iyi hissetmediği ve 8 gün sonra vefat ettiği bildirilmektedir; dolayısıyla ölümü, sıradan bir hastalık sonucu gerçekleşmiş olabilir.
Gizlice gömülmek istenmesi nedeniyle, ordusunun cenazesini taşırken, yolda karşılaştıkları herkesin öldürüldüğüne inanılmaktadır. Xiongnu Krallarının gömme gelenekleri takip edilmiş olsaydı, Cengiz Han yaklaşık 20 metre derinlikte, işaretsiz bir kütük odasında gömülmüş olacaktı. Daha sonra, mezarının üzerini gizlemek amacıyla ordunun mezarın üzerinde 1.000 at sürdüğü iddia edilmektedir. Bu uygulama, mezarın konumunun tamamen gizlenmesini ve fiziksel araştırmaların yanı sıra mezar soygunlarının imkansız hale gelmesini sağlamıştır.
Ayrıca, Moğolistan halkının bir kısmı için Cengiz Han’a karşı dini bir saygı duyulması nedeniyle, mezar yerinin gizli tutulması gerektiğine inanan insanlar bulunmaktadır. Bazıları, mezar yerinin sır olarak kalmasının, saygı gösterilmesi gereken bir durum olduğunu düşünmektedir. Bu bağlamda, mezarın Hentii Dağları’nda, Burkhan Haldun olarak bilinen bir zirvede olabileceği yönünde teoriler bulunmaktadır. Cengiz Han’ın, bir zamanlar o dağda düşmanlarından saklandığı ve ölümünde geri döneceğine dair söz verdiği düşünülmektedir. Ancak, bu teorinin hala tartışmalı olduğu ve Burkhan Khaldun adı verilen beş farklı dağın daha var olduğunu gösteren kanıtlar bulunduğu unutulmamalıdır.
Son yıllarda bilim insanları, Cengiz Han’ın mezarını bulmak amacıyla daha modern teknolojiler kullanmaya çalışmışlardır. PLOS ONE dergisinde yayımlanan bir makale, bir uydu araması yoluyla Cengiz Han’ı bulmak için kitle kaynaklı destek arayışında bulunmuştur; bu süreçte 30.000 saat katkıda bulunan 10.000’den fazla çevrimiçi gönüllü yer almıştır. Araştırmalar 6.000 kilometrekarelik bir alanı kapsamış ve mezarın kendisini değil, birçok farklı arkeolojik kalıntıyı ortaya çıkarmıştır.
Kısacası, Cengiz Han’ın mezarı asla bulunmayabilir ve belki de onun son isteği olan gizlilik, böyle kalması gerektiğini düşündürebilir…
