Hepimiz hayatımızın bir döneminde déjà vu (daha önce yaşanmışlık hissi) deneyimini yaşamışızdır. Bu, bir olayın daha önce yaşanmadığı halde, sanki ikinci kez yaşıyormuşuz gibi hissettiren, beyin hafızamızın karmaşık işleyişiyle ilgili bir fenomendir. Ancak, déjà vu’nun zıttı olan başka bir kavram daha var: jamais vu.
Jamais vu, aşina olduğumuz bir şeyi aniden tanımıyor olma hissidir. Belki yıllardır tanıdığınız bir kelimeye ya da birine baktığınızda, bir anda o şeyin size garip ve yabancı geldiğini hissettiniz. İşte bu deneyimlere bilim insanları, jamais vu adını veriyor. Memory dergisinde yayımlanan yeni bir araştırma, bu tuhaf fenomenin nasıl ortaya çıktığını detaylı bir şekilde inceliyor.
- Araştırmacılar, 94 üniversite öğrencisine, “kapı” gibi yaygın kelimeler ve “kılıç” gibi daha az bilinen kelimelerden oluşan 12 farklı kelimeyi olabildiğince hızlı bir şekilde yazmaları için talimat verdiler.
- Katılımcılara, sıkılmaları, garip hissetmeleri veya ellerinin ağrıması durumunda durabilecekleri belirtildi.
- Deneyin temel amacı, bu tanıdık kelimelerin ne zaman anlamsız hissettirmeye başlayacağını gözlemlemekti.
Araştırma sonuçları oldukça ilginçti: Katılımcıların %70’inin, bilim insanlarının jamais vu olarak tanımladığı bir deneyim yaşadığı görüldü. Bu durum genellikle, kelimeyi bir dakika boyunca tekrar ettikten ve yaklaşık 33 kez yazdıktan sonra ortaya çıkıyordu. İkinci bir deneyde, katılımcılardan “the” kelimesini yazmaları istendi ve %55’i, kelimeyi 27 kez tekrar ettikten sonra jamais vu yaşadıklarını bildirdi.
Katılımcılar, deneyimlerini farklı şekillerde ifade ettiler. Bazıları el kontrolünü kaybettiğini, bazıları ise kelimenin yabancı görünmeye başladığını ve sanki gerçek bir kelime değilmiş gibi hissettiklerini dile getirdiler. Bu fenomeni 15 yıldır araştıran bilim insanlarına göre, jamais vu, beynin bir tür “yumuşak sıfırlama” mekanizması olabilir. Bu mekanizma, beynin tekrarlayan görevlerle karşılaştığında esnek kalmasına ve aşırı yüklenmemesine yardımcı olabilir.
Sonuç olarak, tanıdık bir kelime aniden garip gelirse veya iyi bildiğiniz bir yüz size yabancı gelirse, belki de jamais vu yaşıyor olabilirsiniz. Bu, insan beyninin karmaşık işleyişini ve hafızanın doğasını anlamak için önemli bir gözlem fırsatı sunuyor.
