Pasifik Okyanusu’ndaki Melanezya Sınır Platosu
Pasifik Okyanusu’nda, Kretase döneminde (145 – 66 milyon yıl önce) volkanik patlamalarla meydana gelen ve günümüzde hala büyümeye devam eden büyük bir deniz altı platosu bulunmaktadır. Bu ilginç yapının, Solomon Adaları’nın doğusunda yer alan Melanezya Sınır Platosu, farklı kök nedenlere sahip dört ayrı volkanizma darbesinden oluştuğu yeni bir araştırmayla ortaya konmuştur. Las Vegas’taki Nevada Üniversitesi’nden yerbilimci ve araştırmanın lideri Kevin Konrad, okyanus tabanındaki dev volkanik özelliklerin genellikle yeterince anlaşılmadığını vurgulayarak bu zaman çizelgesinin önemine dikkat çekiyor.
Bu tür volkanik yapılar, çoğu durumda tek bir magma selinde oluşarak büyük magmatik bölgeler olarak adlandırılır. Ancak, bazı durumlarda büyük magmatik bölgelere benzer özellikler, çok sayıda volkanik olayın katmanlar halinde birikmesiyle ortaya çıkar. Yeterli kaya örneği bulunmadığında, bu iki durum arasında ayırım yapmak oldukça zor olabilir. Konrad, WordsSideKick.com ile yaptığı bir röportajda, “Pasifik havzasında bilim insanlarının yalnızca tek bir örneğe sahip olduğu bazı özellikler var ve bu özellikler büyük bir volkanik olaya benziyor” dedi. Ayrıca, “Bu özellikleri ayrıntılı bir şekilde incelediğimizde, aslında on milyonlarca yıl boyunca birden fazla volkanik darbeden oluştuğunu ve önemli çevresel değişikliklere neden olmayabileceğini fark ediyoruz” ifadelerini kullandı.
Konrad ve ekibi, 2013 yılında gerçekleştirdikleri beş haftalık bir araştırma görevinde Melanezya Sınır Platosu’nu detaylı şekilde örnekleme fırsatı buldular. Platoyu oluşturan deniz altı dağları ve volkanların yamaçlarından kaya örnekleri toplamak için büyük bir zincir mekanizması kullandılar. Topladıkları kayaların yaşlarını ve kimyasal bileşimlerini inceleyerek platonun muhtemelen 120 milyon yıl önce oluşmaya başladığını öğrendiler. Özellikle, Robbie Sırtı olarak bilinen platonun bir kısmı, muazzam bir bazaltik lav seli sırasında oluşmuştu. Bu olgu, deniz seviyesinin üzerine yükselmeyen büyük bir deniz altı platosunun oluşmasına neden oldu.
Daha sonra, 45 milyon yıl önce, Pasifik’in bu bölgesi mantodaki sıcak noktanın üzerinden sürüklendi. Sıcak noktalar, mantodan yükselen ve tektonik plakaların ortasında volkanların oluşmasına sebep olan ısıtılmış malzeme çıkışlarıdır. Örneğin, Hawaii Adaları bu sıcak noktaların oluşturduğu bir ada zincirine örnek teşkil eder. Melanezya Sınır Platosu’nda ise bu sıcak nokta, günümüzde Fransız Polinezyası altında varlığını sürdüren Rurutu-Arago sıcak noktasıydı. Bu süreç, deniz yüzeyinde yükselen adalarla birlikte, deniz dağı adı verilen bir deniz altı dağ zincirinin oluşumuna yol açtı. Aşınan bu adalar, 13 milyon yıl önce deniz dağı başka bir sıcak noktanın, günümüzde Samoa Adaları’nı oluşturan Samoa sıcak noktasının üzerine sürüklendiği zaman daha da değişti.
Konrad, “Magmanın 45 milyon yıl önce içinden geçtiği kanallar, artık magmanın 13 milyon yıl önce geçebileceği önceden var olan zayıf noktalar haline geldi” dedi. Bu durum, zamanla deniz seviyesinin altına inen yeni adaların oluşmasına sebep oldu. Son olarak, son üç milyon yıl içinde Tonga Çukuru’ndaki tektonik hareketler, platonun üzerindeki yeni volkanik patlamaları tetikledi. Bu durum, daha önce meydana gelen sıcak nokta volkanizmasından tamamen farklı bir mekanizmaydı. Konrad, Güney Pasifik’te birçok sıcak noktanın bulunduğunu vurgulayarak, diğer deniz dağlarının da zaman içinde benzer karmaşık şekillerde oluşmuş olabileceğini belirtti.
Kar amacı gütmeyen Ocean Exploration Trust ve ABD Ulusal Oşinografi ve Atmosfer İdaresi, ABD’deki bu tür deniz dağlarından örnekler toplamaktadır. Konrad ve meslektaşları, örtüşen sıcak noktalar tarafından oluşturulmuş olabilecek Orta Pasifik dağlarından yakın gelecekte örnekler almayı planlıyorlar. Konrad, bu yapıları, tek bir dev volkanik olayın yarattığı büyük magmatik bölgelerden ayırmak için “okyanus orta levha üst yapıları” olarak adlandırmayı öneriyor. “Daha detaylı örnekleme yaptıkça daha fazla karmaşıklık bulacağız” diyor.
