Nil Nehri’nin Kaynağı: Bir Bilmece
Nil Nehri’nin kaynağının ne olduğunu sormak, ilk bakışta basit bir soru gibi görünebilir. Ancak, Dünya’nın en uzun nehrinin kökeni, insanların binlerce yıldır cevabını aradığı bir muammadır. Modern teknolojinin ve jeofizik bilgilerin gelişmesine rağmen, Nil’in kaynağına dair birçok soru hâlâ yanıt bulabilmiş değil. En basit cevap, Nil Nehri’nin iki ana kaynağı olduğudur: Etiyopya’dan doğan ve nehrin yükünün üçte ikisini taşıyan Mavi Nil ile Afrika’nın büyük göllerinden ve ötesinden beslenen Beyaz Nil. Ancak, tarihsel olarak bu mesele daha da karmaşık hale geliyor.
Eski Romalılar, “Nil’in başını aramak” anlamına gelen Latince “Nili caput quaerere” ifadesini kullanarak, ulaşılması zor veya imkânsız bir hedefe ulaşma çabasını tanımlıyordu. Bu bağlamda, İmparator Nero’nun 60-61 yıllarında Nil’in kaynağını bulma çabası dikkat çekicidir. Zorluklar karşısında geri adım atmayan Romalılar, Nero’nun emriyle küçük bir keşif grubu oluşturdu. Bu grup, Etiyopyalı rehberlerin yardımıyla Nil boyunca bilinmeyene doğru yola çıktı. Ulaştıkları su kütlesinin önemli bir kaynak olduğuna inandıkları belirtiliyor, ancak araştırmalarını nerede sonlandırdıkları hâlâ belirsiz.
- Bazı kaynaklar, bu grubun günümüzde Güney Sudan sınırları içinde yer alan Juba yakınlarındaki bir geçide ulaştığını öne sürüyor.
- Diğerleri ise daha güneyde, Uganda’daki Murchison Şelaleleri civarına kadar gittiklerine inanıyor.
Her iki durumda da, aradıkları sonuca ulaşamamışlardır. Nero, MS 68’de intihar ettiğinde, Roma İmparatorluğu’nun Mısır’ın ötesinde Afrika’yı işgal etme olasılığının kalmadığına karar verilmiş ve bu arayış büyük ölçüde gündemden düşmüştür.
Mısırlıların Keşif Çabaları
Romalılardan önce, Eski Mısırlılar da Nil’in kaynağını bulmaya çalışıyordu. Nil, Eski Mısır uygarlığının en önemli doğal kaynaklarından biriydi ve topraklarını beslemek, ulaşım sağlamak gibi birçok işlevi vardı. Mısırlıların Nil’i Sudan’daki Hartum’a kadar takip ettikleri ve kaynağının Etiyopya’daki Tana Gölü’nden Mavi Nil olduğu sonucuna vardıkları düşünülmektedir. MÖ 3. yüzyılda Mısır’ı yöneten Firavun Ptolemy II Philadelphus tarafından düzenlenen bir keşif gezisi, Mavi Nil’in kaynağının Etiyopya dağlarından geldiğini belirlemiştir. Ancak, Mısırlıların bu muammada Beyaz Nil’in kaynağını keşfettiklerine dair bir kanıt bulunmamaktadır.
Nil Nehri’nin Gerçek Kaynağı
Günümüzde, Nil’in genel olarak iki ana kaynağı olduğu konusunda bir fikir birliği bulunmaktadır: Kuzeye Mısır’a doğru devam etmeden önce Sudan’ın başkenti Hartum’da buluşan Mavi Nil ve Beyaz Nil. Mavi Nil, Etiyopya’nın Tana Gölü’nden doğarken, Beyaz Nil, Uganda’daki Jinja’dan doğan Victoria Gölü çevresinde ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, Afrika’nın en büyük gölü olan Victoria Gölü, sıklıkla Nil’in kaynağı olarak kabul edilmektedir.
Ancak bu durum bile ilk bakışta göründüğünden daha karmaşıktır. 2016 yılında Geographical dergisinde yazan ünlü maceracı Sir Christopher Ondaatje, Victoria Gölü’nün kendisinin diğer nehirler tarafından beslenen bir rezervuar olduğunu belirtmiştir. Ondaatje, 1996’da Nil nehrinin kaynağını bulmak amacıyla Afrika’da bir keşif gezisi düzenlemiş ve Victoria Gölü’nün sularının Albert Gölü’ne aktığını keşfetmiştir. Beyaz Nil ise doğrudan Albert Gölü’nden değil, Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki Ruwenzori Dağları’ndan çıkan Kagera Nehri ve Semliki Nehri aracılığıyla beslenmektedir. Bu nedenle, Beyaz Nil’in kaynağının Kagera Nehri ve Semliki Nehri’ne kadar izlenebileceği savunulmaktadır. Ondaatje, “Ruwenzoris, Victoria Gölü kadar önemli bir Nil suyu kaynağıdır” diye yazmıştır.
Sonuç olarak, Nil Nehri’nin tek bir kaynağı olmadığı ve karmaşık bir nehirler ve su kütleleri sisteminden beslendiği açıkça görülmektedir. Ancak, bugün bile bu kaynakları tam olarak açıklamak oldukça zordur.
