Türkiye’de 2020 yılında ithalatı yasaklanan ve internet üzerinden satışına izin verilmeyen elektronik sigara, elektronik nargile gibi ürünler ile bunların kullanımına yönelik cihazlar, parçalar ve solüsyonlar, yasağa rağmen dijital platformlarda hala satışa sunulmaktadır. Yasal düzenlemelere aykırı olmasına rağmen, bu ürünlerin çevrimiçi ortamlarda ticaretinin devam etmesi, denetimlerin yetersizliğini ve bu alandaki kaçak ticaretin boyutunu gözler önüne sermektedir.
Türkiye’de Yasal Düzenleme
Türkiye’de tütün ürünlerine (sigara, nargile, puro) ilişkin en kapsamlı düzenlemeler, 4207 sayılı Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun ile 4733 sayılı Tütün ve Tütün Mamulleri ile Alkol Piyasasının Düzenlenmesine Dair Kanun başlıkları altında toplanmaktadır. Bu iki kanunun ortak özelliği, tütün ürünlerinin sınırlayıcı sayıda sayılmaması ve tütün içeren tüm ürünleri kapsamasıdır. Dolayısıyla, Türkiye’de tütün ürünlerine ilişkin küçüklere satılma yasağı, reklam ve promosyon yasağı, mekansal sınırlamalar ve tütün ürünlerinin ticaretine dair bütün kısıtlamalar elektronik sigaralar için de geçerli olmaktadır.
- Özetle, elektronik sigara tütün ürünü olarak sınıflandırıldığı için, e-sigara ürünleri reklam yasağı kapsamındadır ve 4207 Sayılı Kanun gereği internet gibi elektronik ortamlarda satışı ve kargoyla taşınması yasaktır.
Ayrıca, 2008 yılında Sağlık Bakanlığı’nın aldığı bir kararla, içerdiği yüksek nikotin miktarları nedeniyle e-sigara kartuşları ilaç, e-sigara cihazları ise tıbbi cihaz olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle, serbest ticarete konu olamamaktadır.
- Tüm bu tedbirlere rağmen, internet veya diğer kaçak yollarla satış sonucu Türkiye’de de e-sigara kullanımı olduğu bilinmektedir. Ancak yapılan düzenlemeler ve bunların uygulanması sayesinde Amerika Birleşik Devletleri’ndeki gibi bir e-sigara salgını yaşanmaması da sevindiricidir. Türkiye, bu konuda dünya için başarılı bir örnek niteliğindedir.
Tüketimi Neden Önlenemiyor?
Bu düzenlemelere karşın, Türkiye’de elektronik ticaret pazarında önde gelen bazı alışveriş platformlarında dahi elektronik sigara ham maddesi, aksesuarı ve cihaz parçaları halen satılmaktadır.
Ulaşım Kolaylığı Satışları Artırıyor
Elektronik alışveriş imkanlarıyla, kredi kartı veya kapıda ödeme gibi seçeneklerle yaş sınırı gözetilmeksizin yasa dışı olarak herkes söz konusu ürünlere ulaşabiliyor.
‘Daha Az Zararlı’ Yalanıyla Pazarlanıyor
Elektronik sigaralar, klasik sigara içimini azalttığı algısıyla piyasaya sunulmak istenirken, sağlık otoriteleri ve uzmanlarca bu ürünlerin sağlığa zararlı olduğu ve klasik sigara içimini de azaltmadığı belirtilmektedir.
Renkli Ürünler Çocukları ve Gençleri Cezbediyor
Renkli ve dikkat çekici aksesuarlar, bu ürünlere olan merakı artırmaktadır. Özellikle ısıtılan kartuşlu tütün ürünleri için kullanılan elektronik sigara aksesuarlarının çeşitli renk ve model seçenekleriyle birçok alışveriş sitesinde satılması ve reklamlarının yapılması, gençler ve hatta çocuklar arasında bu ürünlere olan ilgiyi büyütmektedir.
- Sağlığa Evet Derneği’nin yaptığı bir araştırmaya göre, Türkiye’de bu kategorideki ürünler için açılmış 16 internet sitesinden 15’inde bu ürünlerin satışı yapılmaktadır. Bu sitelerden 8’i, iletişim bilgileri arasında açık adreslerini paylaşırken, bazıları satışlarının yasal olmadığını belirten uyarılar dahi eklemiştir.
Yerel Atölyelerde Üretiliyor
- Araştırmaya göre, bu cihazlar ve likitler hem yasa dışı yollarla KKTC, Malezya, Romanya, Sırbistan, Ukrayna, Almanya ve Rusya gibi ülkelerden Türkiye’ye sokulmakta, hem de ürün parçaları ve ham maddeleri yerel atölyelerde üretilerek piyasaya sürülmektedir.
İlgili kurumlar, bu tür ürünleri satan internet sitelerinin kapatılmasına yönelik önlemleri uygularken, gümrük muhafaza ekipleri de kaçak girişlerin önlenmesi amacıyla denetimlerini sürdürmektedir.
Dağlı: Gençlerin Sevdiği Aromalar Ekleniyor
Sağlığa Evet Derneği Başkanı Prof. Dr. Elif Dağlı, dünya genelinde yetişkinler arasında tütün kullanımının azalmasına karşın, ergenler ve gençler arasında bu oranın arttığına dikkat çekmektedir. Dağlı, gençlerin kullandığı tütün ve nikotin ürünlerinin giderek çeşitlendiğini vurgulamaktadır. Klasik sigaraların yerini aromalı kısa sigaralar, elektronik sigaralar ve ısıtılmış tütün ürünlerinin aldığını belirten Dağlı, bu ürünlerin büyük kısmına özellikle gençlerin ilgisini çeken tatlandırıcı aromalar eklendiğini ifade etmektedir.
- Yeni nesil ürünlerin, geleneksel sigaralar kadar sağlığa zararlı olduğunun yapılan araştırmalarla kanıtlandığını dile getiren Dağlı, “İnsan beyni, 21 yaşına kadar gelişimini sürdürür. Bu süreçte beyin hücreleri nikotin ve esrar gibi kimyasallarla karşılaştığında, dikkat eksikliği, dürtü kontrolünde bozulma ve hafıza sorunları ortaya çıkabilir. Ergenlik döneminde nikotin ve esrar kullanımının şizofreni ve bipolar bozuklukla bağlantısı olduğu da tespit edilmiştir.” dedi.
Aromalar Bağımlılığa Teşvik Ediyor
Elektronik sigara; batarya, nikotinden oluşan solüsyonu barındıran hazne, atomizer ve ağızlıktan oluşmaktadır. Sıvı solüsyon ısıtılarak buhara dönüştürülmekte ve kullanıcı da bu buharı içine çekmektedir. ABD Halk Sağlığı Servisi raporuna göre elektronik sigaralarda kullanılan sıvının içinde çoğu meyveli ve şekerli olmak üzere yaklaşık 7 bin 700 çeşit aroma bulunmaktadır. Tatlı aromaların özellikle gençler arasında nikotin bağımlılığını teşvik edebileceği ve böylece konvansiyonel tütün ürünlerinin kullanımına yol açabileceği yönünde halk sağlığı konusunda yaygın bir endişe mevcuttur. Öte yandan ABD Halk Sağlığı Servisi raporunda 2010 ve 2014 yılları arasında ABD’de zehir araştırma merkezlerine elektronik sigara maruziyeti ile gelen vakaların sayısında ciddi bir artış gözlemlenmiştir.
150’sinin Zehirli Olduğu Tespit Edildi
Dağlı, elektronik sigaralara ve ısıtılmış tütün ürünlerine eklenen aromaların zararları üzerine araştırmalar yapan bilim insanlarının, kısa süre önce Avrupa Solunum Kongresi’nde bulgular sunduğunu söyledi. Bu bulgulara göre, yeni nesil ürünlerde kullanılan 250 farklı sıvıdan, 150’sinin zehirli, tahriş edici, çevreye zarar verici özellikler taşıdığının belirlendiğini paylaştı. E-sigaraların buharının aerosol şeklinde havada asılı kaldığını ve kullanıcılar arasında ciddi solunum sorunlarına yol açtığını kaydetti. Özellikle tarçın aromasının, solunum sisteminde bağışıklık hücrelerinin fonksiyonlarını durdurduğunun tespit edildiğini belirten Dağlı, e-sigara kullanan gençlerde Kovid-19’a yakalanma riskinin 5 kat, hem e-sigara hem de klasik sigara kullananlarda ise 7 kat arttığını ifade etti.
- Ayrıca, “Elektronik sigaralar ve benzeri yeni nesil tütün ürünleri, ergen ve gençlerin beyin gelişimine ciddi zararlar veriyor ve solunum hücrelerinde kalıcı hasara yol açıyor. Bu ürünlerin satışı, ister yasal ister yasa dışı olsun, kabul edilemez. Bu ticaretten elde edilen gelirler etik değildir.” ifadelerini sözlerine ekledi.
Elektronik Sigaranın İçindeki Kimyasallar
Türk Toraks Derneği’nin araştırmasına göre elektronik sigaraların içeriğinde çok çeşitli kimyasallar bulunmaktadır:
- Propilen
- Glikol
- Gliserol
- Etilen alkol
- Polietilen glikol (PEG400)
- Diasetil dietilen glikol
- Amino-tadalafil
- Rimonabant
- Cannabibinoid
- Nitrozaminler
- Formaldehit
- Asetaldehit keton
- Civa
- Tetrametilpirazi
- Kurşun
- Nikel
- Krom
- Nikotin
- Yapay aromalar
DSÖ: Elektronik Sigara Çocukların Beyin Gelişimini Engelliyor
Dünya Sağlık Örgütü, tüm dünyada giderek artan elektronik ve ısıtılmış sigaraların özellikle çocukların beyin gelişimi üzerinde olumsuz etkileri olduğu konusunda aileleri uyarmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri gibi birçok ülkede satışı ve kullanımı serbest olan ancak gençler arasında salgın hale gelen elektronik ve ısıtılmış sigara kullanımı, 194 üyesi bulunan Dünya Sağlık Örgütü’nü (DSÖ) de alarma geçirmiştir.
DSÖ Türkiye Ofisi, tüm ülkelere elektronik ve ısıtılmış sigaraların ülkeye girişlerinin yasaklanması ve kapalı alanlarda da içilmemesine yönelik önlemler alınması konusunda çağrıda bulunmaktadır.
DSÖ Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar ve Sağlıklı Yaşam Program Yöneticisi Doç. Dr. Toker Ergüder, tütün endüstrisinin sigaraları elektronik ya da ısıtılmış sigaralarla değiştirmeye çalıştığını ve ürünün yayılması konusunda çalışmalar yürüttüğünü söylemektedir.
E-sigara Tüketimi Nasıl Önlenebilir?
Prof. Dr. Elif Dağlı, e-sigara tüketiminin önlenebilmesi için yönetmeliklerin denetlenmesi ve caydırıcı yaptırımların olması gerektiğini savunmaktadır: “Bağımlılıkla mücadele ve bağımlılığın önlenmesi çok ciddi, kuvvetli ve istikrarlı bir siyasi irade gerektiriyor. Sağlam ekonomisi olan ülkeler bunu başarabiliyor. Diğerlerinde ise endüstri kazan-kazan vaatlerini ortaya koyuyor. Sadece yasaları, ilgili yönetmelikleri yapmak da yetmiyor. Bunların uygulanması, sahada -ki artık internet de sahadır- denetlenmesi ve yaptırımlarının caydırıcı olması gerekiyor.”
- “Yasa dışı e-sigara ticareti ile kolluk güçlerinin mücadele etmesi gerekir. Yasalara aykırı olarak satışına devam eden endüstrinin ‘vergi kaçağını önlemek için satışın serbestleştirilmesi’ talebinin reddedilmesi gerek.”
Doç. Dr. Sinem İliaz da, e-sigaraya karşı olan tavrımızın normal sigaradan farklı olmaması gerektiğini söyleyerek, “Genç ve çocukların önünde sigara içilmemeli, bu cihazların kullanımı özendirilmemeli, e-sigaranın da kullanıcısını nikotin bağımlısı yaptığı unutulmamalıdır. Bugünün e-sigara kullanıcısı gençleri, nikotin bağımlısı olarak geleceğin potansiyel sigara kullanıcısı haline geliyor.” demektedir.
