Amerika Birleşik Devletleri’nde yıldırım çarpması nedeniyle her yıl ortalama 243 kişi yaralanmakta ve 27 kişi hayatını kaybetmektedir. Güneş yüzeyinden neredeyse beş kat daha sıcak olan 27.760°C’ye ulaşabilen yıldırım, insan hayatı için ciddi tehditler oluşturması bakımından oldukça dikkat çekicidir. Peki, bir insana yıldırım çarptığında vücudunda tam olarak neler meydana geliyor? Yıldırım çarpmasının sonuçlarını anlayabilmek için öncelikle yıldırımın nasıl oluştuğuna göz atmak gerekiyor.
Yıldırım Nasıl Oluşur?
Yıldırım, sıcak havanın yükselmesi ve soğuması sonucunda oluşan küçük su damlacıklarının birleşerek bulut oluşturmasıyla başlar. Sıcak hava, yükselmeye devam ettikçe bu damlacıklar birleşerek daha büyük hale gelir ve sonunda donarak buz kristallerine dönüşür. Bu buz kristalleri, büyüdükçe bulutun içinde tutulamayacak kadar ağırlaşır ve dolu olarak yeryüzüne düşer. Büyüyen dolu taneleri bulutun etrafında hareket ettikçe, daha küçük pozitif yüklü buz kristallerine sürtünerek negatif yük kazanır. Bu süreçte, dolu bulutun tabanı negatif yükle dolarken, daha hafif buz kristalleri bulutun tepesinde pozitif yük olarak kalır. Negatif yüklü parçacıklar, yeryüzüne çekilir. Ağaçlar ve diğer uzun, iletken yapılar gibi “topraklama nesneleri”, negatif yüklü parçacıkların Dünya yüzeyiyle olan mesafesini azaltarak onları darbelere karşı savunmasız hale getirir. Çekim kuvveti çok güçlü hale geldiğinde, pozitif ve negatif yüklü parçacıklar boşalır ve bir yıldırım çarpması gerçekleşir. Yıldırım, ısının ve havanın hızla genişlemesine sebep olur; bu da yüksek bir gök gürültüsüne yol açar. Met Office’e göre, yıldırımın yeryüzüne saniyede yaklaşık 44 kez çarptığı ve yıllık olarak yaklaşık 1.4 milyar yıldırım çarpması meydana geldiği tahmin edilmektedir.
Yıldırım Çarpması Sonucu Yaralanmalar
Yıldırım, elektrik hatlarındaki 100.000 volta kıyasla 10 milyon volt gibi inanılmaz bir enerji taşır ve başta dolaşım, solunum ve sinir sistemi olmak üzere çeşitli vücut sistemlerinde ciddi hasarlar oluşturabilir. Yıldırım çarpması, beyin kanamasına, felçlere ve derin doku yaralanmalarına neden olabilir. Bildirilen ölümlerin çoğu, yıldırımın akımının kalbin doğal ritmini bozarak kalp durmasına yol açması sonucu gerçekleşir. İlginç bir biçimde, birine yıldırım çarptıktan sonra defibrilatörle başka bir elektrik şoku uygulamak, hayatta kalma şansını artırabilir. Yıldırım çarpmaları, güçlü akım nedeniyle solunum sisteminin felç olmasına da neden olabileceğinden, boğulmayı önlemek için yapay solunum gereklidir. Sinir sistemine verilen zarar, alt ekstremiteleri etkileyen geçici bir felç olan keraunoparalizi, reflekslerin zayıflaması ve depresyon ile anksiyete gibi devam eden nörolojik semptomlara yol açabilir. Ayrıca, giysilerin ve saçların alev almasına neden olabilecek yoğun ses, ışık ve ısı, kulak zarının şişmesine, gözlerde hasara ve ciltte yanıklara yol açabilir. Hayatta kalanların yaklaşık %74’ü, beyin hasarının ruh hali ve hafızada değişikliklere neden olduğu ve sinir hasarının kronik ağrı ile hareket sorunlarına yol açtığı bir tür uzun vadeli sakatlık yaşadığı tahmin edilmektedir. Uzmanlar, yıldırım yaralanmalarından kaynaklanan nörolojik sorunlara neyin sebep olduğundan tam olarak emin olmasa da bunun, beyinde doku hasarına neden olan akımın ve ani basınç değişiminin etkileri nedeniyle künt kuvvet travmasının bir sonucu olduğu düşünülmektedir.
Lichtenberg Figürleri
Yıldırım çarpması türleri, yıldırımın vücut üzerindeki etkilerine göre beş farklı şekilde sınıflandırılmaktadır:
- Doğrudan Çarpma: En az görülen (%3-5) ancak en ölümcül türdür. Akımın bir kısmı vücuttan geçerken, bir kısmı cilt yüzeyinden akar ve iç organlara ciddi hasar verir. Genellikle açık alanlarda bulunan kişileri etkiler.
- Yan Sıçrama: Yakındaki yüksek bir nesneye vurulması sonucu, akımın bir kısmının kişiye sıçramasıdır. Sıklıkla ağaçların altında sığınan kişileri etkiler.
- Toprak Akıntıları: Bir nesneye veya yere çarpıldığında meydana gelir; akım, yer yüzeyi boyunca ilerlemeye devam eder. Dolayısıyla, çarpmanın yakınındaki herkes, toprak akıntısından etkilenme riski taşır. Yıldırım, vücuda çarpma noktasına en yakın temas noktasından girer ve vücuttan geçerek darbeden en uzaktaki temas noktasından çıkar. Temas noktaları arasındaki mesafe ne kadar büyük olursa, yaralanma o kadar şiddetli olur.
- İletim: Yıldırım yaralanmalarının yaklaşık %5’ini oluşturur ve hem evin içinde hem de dışında insanları etkileyebilir. Yıldırımın metal bir nesneye çarpması sonucu meydana gelir. Metal, yıldırımı çekmese de, bir darbeden kaynaklanan akımı alırsa, metal zincir boyunca akımı iletebilir.
- Yükselti: Vakaların %10-12’sini oluşturur. Yerde toplanan pozitif yüklü elektriksel kuvvetler, bulutlardaki negatif yüklerle çekilmeye başlar. Boşalma olduğunda, kişi yükselti kanalının bir parçasıysa yaralanabilir veya ölebilir.
2020 tarihli bir raporda, erkeklerin yıldırım çarpması mağdurlarının daha büyük bir yüzdesini oluşturduğu belirtilmiştir. Raporda, 2006 ile 2019 yılları arasında ABD’de 418 yıldırım ölümü vakası incelenmiştir. Yıldırım çarpması riskine en çok maruz kalan aktivitenin golf olduğuna dair yaygın bir inanış bulunsa da, 40 ölümle en ölümcül aktivitenin balıkçılık olduğu, bunu plajda vakit geçirmek, kamp yapmak ve tekneyle gezmek gibi aktivitelerin takip ettiği belirtilmektedir. Erkekler, tüm ölümlerin %79’unu oluştururken, kadınlar her kategoride erkeklerden daha az ölüm yaşamıştır. ABD’de herhangi bir yılda çoğu insan için yıldırım çarpması ihtimali kabaca 1,2 milyonda 1’dir. Bununla birlikte, Virginia eyaletinden eski park korucusu Roy C. Sullivan, 1942 ile 1977 yılları arasında yedi kez yıldırım çarpmasından sağ kurtulma rekorunu elinde bulundurmaktadır.
Yıldırımdan Korunmak İçin Ne Yapabiliriz?
Gök gürültüsünü duyabiliyorsanız, büyük olasılıkla risk mesafesinde olduğunuzu unutmayın. Bu durumda, yere inin, uzun nesnelerden kaçının ve bir binanın ya da arabanın içine sığının.
İlk yorum yapan olun