Elektronik Atık Sorunu: Görünmeyen Tehlike
Belki de farkında değilsiniz, ancak şarj cihazları, elektronik sigaralar, oyuncaklar ve kablo yumakları gibi birçok küçük elektronik eşya, e-atık olarak yığılmaya devam ediyor. Bu durum, tedarik zincirlerini önemli malzemelerden mahrum bırakıyor. Yeni bir analiz, insanların genellikle e-atık olarak düşünmedikleri küçük elektronik eşyaları da kapsıyor ve ortaya çıkan rakamlar gerçekten çarpıcı.
Dünya genelinde her yıl çöpe atılan tüm elektronik sigaraların toplam ağırlığının üç Brooklyn Köprüsü’ne eşit olduğu tahmin ediliyor. Elektronik sigaralar ve “görünmez” olarak adlandırılan diğer küçük tüketici ürünlerinin toplam ağırlığı yılda 9 milyar kilogram civarındadır. Bu, yarım milyon damperli kamyon dolusu elektrikli diş fırçası, LED’lerle süslenmiş çirkin tatil kazakları, drone’lar ve diğer küçük elektronik cihazlar anlamına geliyor. Bu kamyonlar, Nairobi’den Roma’ya kadar uzanan bir hat üzerinde sıralanmış durumda.
Bu eşyaların çöpe atılmasıyla ilgili en büyük sorun, elektronik cihazların genellikle kurşun veya cıva gibi tehlikeli maddeler içermesi ve bu maddelerin çöplüklerden sızarak toprağı ve suyu kirletebilme potansiyelidir. Ayrıca, cihazları evde biriktirmek de ideal bir çözüm değil. Bunun yerine, bu ürünler geri dönüştürülürse, üreticiler gerçek altın ve diğer değerli malzemeleri geri kazanabilir. Bu durum, e-atık sorununu azaltmanın yanı sıra, potansiyel olarak daha fazla hammadde için madenciliğe olan ihtiyacı da düşürebilir.
Atılan cihazlar ve bilgisayarlar uzun yıllardır bir sorun teşkil etse de, yeni analiz, küresel düzeyde karmaşık hale gelen ve genellikle göz ardı edilen eğilimlere ışık tutuyor. Tek kullanımlık elektronik sigaralar her yerde karşımıza çıkıyor. Yeni cihazların yinelemeleri genellikle yeni şarj aletleri gerektiren yeni fişlerle birlikte geliyor. Nesnelerin İnterneti (IoT), her şeyi birbirine bağlı hale getiriyor. Kar amacı gütmeyen Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları (WEEE) Forumu‘nun iletişim müdürü Magdalena Charytanowicz, bir basın toplantısında, “Tüketiciler çoğu zaman bazı eşyaların elektronik içerdiğini fark etmiyor ve bu nedenle bu eşyalar doğru yere ulaşmıyor. Bu bir kayıp.” şeklinde belirtiyor.
“Görünmez” elektronikleri geri dönüştürmediğimizde ne kaybediyoruz? WEEE Forum’a göre, yalnızca 2019 yılında geri kazanılabilecek malzeme miktarı, başta demir, bakır ve altın olmak üzere yaklaşık 9,5 milyar dolara ulaşıyor. Geçen yıl atılan bakır yüklü kabloların dünyanın çevresini 107 kez sarmış olabileceği tahmin ediliyor. Yenilenebilir enerji, elektrikli araçlar ve daha fazlası için kritik öneme sahip olan bakıra olan talebin bu on yıl içinde hızla artması bekleniyor. Çöpe giden elektronik sigaralar, diğer şarj edilebilir cihazlar gibi, dünyanın daha temiz enerji ve ulaşım sistemine geçiş için ihtiyaç duyacağı önemli bir pil minerali olan lityum israfına neden olmaktadır.
Brüksel merkezli Forum, görünmez elektronik cihazlarla ilgili yeni bir analiz yapmak üzere Birleşmiş Milletler Eğitim ve Araştırma Enstitüsü (UNITAR) ile iş birliği yaptı. Tahminler, UNITAR‘ın en son 2020 yılında gerçekleştirdiği ve her türlü e-atığı izleyen uluslararası bir rapor olan küresel e-atık monitörüne dayanmaktadır. E-atıkların yaklaşık yüzde 55’i, büyük ölçüde üreticilerin ürünlerinin ürettiği atıkları yönetmesini gerektiren yasalar sayesinde Avrupa’da toplanıyor. Ancak, dünyanın diğer birçok yerinde benzer Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR) yasaları ve atılan ürünlerin sorumlu bir şekilde parçalanıp değerli malzemeler için geri kazanılmasına yönelik gereken geri dönüşüm altyapısı bulunmamaktadır. Küresel e-atık toplama oranı sadece yüzde 17.
