Afrika’nın Geleceği: Yeni Okyanus ve Kıtanın Bölünmesi
Bilim insanları, Afrika kıtasını boydan boya yaracak devasa bir çatlağın, kıtanın ikiye bölünmesine ve Dünya’nın altıncı okyanusunu oluşturma potansiyeline sahip olduğunu belirtiyor. Böyle bir durum, güneydoğu kıyısındaki ülkelerin dev bir adaya dönüşmesine ve Etiyopya’dan Mozambik’e kadar uzanan tamamen yeni bir denizin ortaya çıkmasına neden olabilir.
Doğu Afrika Yarığı (EARS) olarak bilinen bu bölge, en az 22 milyon yıl önce oluşmuş olmasına rağmen, son yıllarda belirgin bir hareketlilik göstermeye başlamıştır. 2005 yılında Etiyopya’nın çöl bölgelerinde meydana gelen bir çatlak, her yıl 2,54 cm genişlemeye devam ediyor. Bu genişleme, iki tektonik plakanın birbirinden uzaklaşmasının bir sonucu olarak ortaya çıkıyor; ancak bu sürecin nasıl geliştiği o dönemde tam olarak anlaşılamamıştı.
Haziran ayında yayınlanan bir araştırma, gezegenimizin derinliklerinden gelen aşırı ısınmış kayanın devasa bir püskürme ile yarığa yol açtığını ortaya koydu. Afrika’nın en az beş milyon yıl daha parçalanması beklenmezken, Somali ile Etiyopya, Kenya ve Tanzanya’nın yarısı parçalandığında yeni bir kıta oluşacak.
California Üniversitesi’nden profesör Ken Macdonald, bu yarılmanın mevcut hızının devam edip etmeyeceğinin veya Atlantik Okyanusu’nun küçük bir versiyonu gibi çok daha büyük bir yapıya dönüşüp dönüşmeyeceğinin belirsiz olduğunu ifade etti. 2005 yılında ortaya çıkan 56 kilometrelik çatlak, Etiyopya yakınlarında yeni bir denizin oluşumuna dair işaretler veriyor. Ayrıca, 2018 yılında Kenya’da meydana gelen başka bir çatlak, şiddetli yağışların ardından ortaya çıkmış, insanları evlerini terk etmeye zorlamış ve yolları kapatmıştı.
Macdonald, EARS’ın gelecekte daha fazla çatlağa neden olacağına inandığını belirtti. Jeolog David Adede, yerel bir medya organına yaptığı açıklamada, çatlağın volkanik külle dolu olduğuna ve şiddetli yağmurların çatlağı ortaya çıkardığına dikkat çekti. Yerel halk ise bu olayın birdenbire ve hızlı bir şekilde gerçekleştiğini ifade ediyor.
Araştırmacılar, EARS’ın iki tektonik plakanın birbirinden uzaklaşması nedeniyle büyüdüğüne inanıyor. 2004 yılında, Hollanda’daki Delft Teknoloji Üniversitesi araştırmacıları, iki tektonik plakanın hareketini gözlemlemiş ve EARS’ın yılda birkaç milimetre hareket ettiğini tespit etmişti. Kuzeydeki Aden Körfezi’nden güneydeki Zimbabve’ye kadar uzanan EARS, derin vadiler, dik yamaçlar ve volkanik tepelerle doludur.
Londra Jeoloji Derneği’ne göre, bu yapının muhtemelen Kenya ve Etiyopya arasındaki astenosferden yukarı doğru akan ısı nedeniyle meydana geldiği düşünülüyor. Virginia Tech’in yeni çalışması da bu tahmini destekler nitelikte. Bölgenin üç boyutlu simülasyonlarını kullanan ekip, yarığın, sistemin altındaki olağandışı deformasyonlardan sorumlu olan Afrika Süperplümü tarafından tetiklendiğini tespit etti.
EARS gibi kıtasal yarıklar, esasen tektonik plakaların birbirinden uzaklaşması ve bunun sonucunda yerkabuğunun çekilip gerilmesi ile oluşur. Bu durum, tipik olarak plaka hareketine dik olarak oluşan deformasyonlarla sonuçlanır. Bazı bilim insanları, bu ayrışmanın gerçek zamanlı olarak gözlemlendiğine inanırken, diğerleri ise böyle bir ilerlemenin imkansız olduğunu savunuyor. 2018’deki son çatlak, bilim camiasında tartışmalara yol açmıştır.
Eliud Njoroge Mbugua adlı bir bölge sakini, çatlağın evinin içinden geçtiğini iddia ediyor. Evi yıkılmadan önce eşyalarının yalnızca bir kısmını kurtarabilmiş. Ayrıca, Kenya’nın Maai Mahiu-Narok kentindeki işlek bir yolda da hasarların meydana geldiği bildirilmiştir.
